အမိႈက္မ်ားကို စီမံခန္႔ခဲြျခင္း

၁။ နိဒါန္း

            တိုးတက္လာေသာ လူေနမႈစနစ္သစ္တြင္ နည္းပညာအသစ္အဆန္းမ်ား ေပၚလာသည္ႏွင့္အမွ် လူသံုးကုန္ပစၥည္း အသစ္ အဆန္းမ်ားလည္း တိုးတက္မ်ားျပားလာ၏။ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းရွင္တို႔သည္ မိမိတုိ႔၏ ကုန္ပစၥည္းမ်ားကို ပုိမိုလွပေအာင္၊ ဆဲြေဆာင္မႈ ရိွေအာင္ ထုတ္လုပ္လာၾက၏။ ကုန္ပစၥည္းကိုသာမက ထုပ္ပိုးပစၥည္းမ်ားကိုပါ ပိုမိုလွပေသသပ္ေအာင္ ထုတ္လုပ္ၾက၏။ ထိုအခါ ယခင္က သမားရိုးက် ထုပ္ပိုးပစၥည္းမ်ားထက္ ပိုမိုမ်ားျပားလာ၏။ အမွန္တြင္ ထို ထုပ္ပိုးပစၥည္းဆိုသည္မွာ အလိုရိွေသာပစၥည္း ဝယ္ယူသူ၏ လက္တြင္းသို႔ ေရာက္သြားသည္ႏွင့္ တၿပိဳင္နက္ အမႈိက္ျဖစ္သြားေလေတာ့၏။

            တန္ဘုိးႀကီးေသာ ကေလးကစားစရာပစၥည္းမ်ားတြင္ အရုပ္ထက္ ထုပ္ပိုးပစၥည္းက ပိုမ်ား၏။ ထုိ႔အတူပင္ တန္ဘိုးႀကီး အီလက္ထေရာနစ္ပစၥည္း တစ္ခုခုတြင္လည္း ပစၥည္းထက္ ထုပ္ပိုးပစၥည္းက ပိုမ်ားသည္သာ ျဖစ္၏။

            လူေနမႈစနစ္ ဖံြ႔ၿဖိဳးတိုးတက္လာသည္ႏွင့္အတူ ၿမိဳ႔ျပေနသူမ်ားလည္း ပိုမုိမ်ားျပားလာခဲ့၏။ ေတာမွာထက္ ၿမိဳ႔မွာက ပိုက္ဆံ ရွာရပိုလြယ္သည္ျဖစ္ရာ ေတာေနလူတန္းစားမ်ားသည္ မိသားစုလိုက္ ၿမိဳ႔ျပဆင္ေျခဖံုးေဒသမ်ားသို႔ ေျပာင္းေရႊ႔ေနထုိင္လာၾက၏။ ထုိအခါ ၿမိဳ႔ႀကီးမ်ား၏ ႀကီးထြားႏႈန္းမွာ အလြန္လွ်င္ျမန္လာ၏။ ၿမိဳ႔ျပေနသူမ်ားသည္ ေက်းလက္ေန ျပည္သူမ်ားထက္ အမႈိက္မ်ားကို ပိုမိုစြန္႔ပစ္ၾက၏။ ၿမိဳ႔ျပတြင္ လူဦးေရတိုးလာသေလာက္ အမိႈက္ပစ္ႏႈန္းမွာလည္း ေၾကာက္ခမန္းလိလိ ျမင့္တက္လာခဲ့၏။

            လူဦးေရ ၅ သန္းခဲြခန္႔ေနထိုင္သည့္ ရန္ကုန္တြင္ တစ္ေန႔လွ်င္ အမိႈက္တန္ေပါင္း ၂၃၀၀ ေက်ာ္စြန္႔ပစ္ေနၾကသည္ ဟု ရန္ကုန္စည္ပင္က ဆိုပါသည္။ ထုိအထဲမွ တန္ ၂၀၀၀ ေလာက္ကိုသာ စည္ပင္ကသိမ္းႏိုင္ၿပီး က်န္ တန္ ၃၀၀ ေက်ာ္မွာ အိမ္ႀကိဳ အိမ္ၾကား၊ လမ္းႀကိဳလမ္းၾကားမ်ား၌ စြန္႔ပစ္ျခင္းကို ခံၾကရသည္ ဆုိ၏။

            ယခင္ ဆယ္စုႏွစ္သံုးခု အေက်ာ္ေလာက္ ကာလဆီက တစ္ခါသံုးပစၥည္းဆိုသည္မွာ ၾကားမွ်ပင္ မၾကားစဖူး။ ယခုေခတ္ တြင္မူ တစ္ခါသံုးပစၥည္းမ်ားကို တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ သံုးလာၾက၏။ ယခင္က လက္ကိုင္ပုဝါ ေဆာင္ၾကသည္။ ယခုေတာ့ တစ္ရႉး ေဆာင္၏။ လက္ကိုင္ပုဝါက ေလွ်ာ္ဖြပ္ၿပီး အႀကိမ္ႀကိမ္ျပန္သံုးလို႔ရသည္။ တစ္ရႉးဆိုတာ တစ္ခါသံုးၿပီး လႊင့္ပစ္ရသည့္အရာ ျဖစ္၏။

            ယခင္က အလႉမဂၤလာေဆာင္ အခမ္းအနားမ်ားတြင္ ေၾကြပန္းကန္၊ ေၾကြေရသုတ္ သံပန္းကန္မ်ား သံုးၾက၏။ ထို ပန္းကန္ မ်ားမွာ ေဆးေၾကာၿပီး အႀကိမ္ႀကိမ္ျပန္သံုးလို႔ရ၏။ ယခုေခတ္တြင္မူ တစ္ခါသံုး ေဖာ့ပန္းကန္၊ ခြက္ေယာက္မ်ား သံုးၾက၏။ ေစ်းဝယ္သြားသည့္အခါတြင္လည္း ေစ်းျခင္းေတာင္းပင္မလို။ ဆီဝယ္တာကအစ ပလတ္စတစ္အိတ္မ်ားကို သံုး၏။ ထိုပစၥည္း အားလံုးမွာ တစ္ခါသာသံုးလုိ႔ရ၏။ တစ္ခါသံုးၿပီး လႊင့္ပစ္လုိက္ရသည့္ အရာျဖစ္၏။ ေပက်ံေနသည့္ ပလတ္စတစ္အိတ္ကို မည္သူမွ ေလွ်ာ္ဖြပ္ၿပီး ျပန္သံုးရန္ စိတ္ကူးလိမ့္မည္မဟုတ္။ လက္ေတြ႔လည္း မက်။

            ယခုအခါတြင္ ဖံြ႔ၿဖိဳးသည့္ႏုိင္ငံႀကီးမ်ား၌ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းမ်ားကို ျပန္လည္ အသံုးခ်ရန္ ႀကိဳးစားေနၾက၏။ တစ္ခါသံုးပစၥည္း မ်ားကို ျပန္လည္အသံုးျပဳ၍ရသည့္ ပစၥည္းမ်ားျဖင့္ အစားထိုး ထုတ္လုပ္လာၾက၏။ ယုတ္စြအဆံုး အစားအေသာက္ အၾကြင္းအက်န္ မ်ားကိုပင္ အျခား လူသံုးကုန္မ်ားအျဖစ္ ျပန္လည္ထုတ္ရန္ သုေတသနျပဳေနၾက၏။

            လူမ်ားရိွေနသေရြ႔ အမိႈက္မ်ားလည္း ရိွေနမည္ျဖစ္ရာ ထုိအမိႈက္မ်ားကို ႏိုင္ႏိုင္နင္းနင္းရွင္းပစ္ရန္မွာ အလြန္အေရးႀကီးလွ ၏။ ဤသည္ကို အမိႈက္စီမံခန္႔ခဲြေရးစနစ္ ဟု ေခၚ၏။

            ယခု အမႈိက္မ်ားကို မည္ကဲ့သို႔စီမံခန္႔ခဲြရမည္ဆိုသည္ကို ေအာက္ေဖာ္ျပပါ ရည္ညႊန္းစာအုပ္မ်ားမွ ထုတ္ႏုတ္၍ ေရးသား လုိက္ပါသည္။ ေဖာ္ျပပါစာအုပ္မ်ားမွာ ဤေဆာင္းပါးေရးသားရန္ ရည္ညႊန္းရံုမွ်ျဖစ္၍ အလံုးစံု ဘာသာျပန္ထားျခင္းမဟုတ္ပါ။

ရည္ညႊန္းစာအုပ္မ်ား -

၁။ Integrated Solid Waste Management for Local Governmanrs: A Practical Guide_Asian Development Bank

၂။ Guide to Municipal Solid Waste Management_American University of Beirut

၃။ Waste to Resources: A Waste Management Handbook_The Energy and Resources Institute, India

၂။ အမႈိက္မာမ်ားကို ဘက္စံုစီမံခန္႔ခဲြေရး စနစ္ (Integrated Solid Waste Management)

            ဤစာတမ္းမွာ အာရွဖြ႔ံၿဖိဳးေရးဘဏ္ (ADB) က အာရွႏိုင္ငံမ်ားတြင္ အမိႈက္မ်ားကို စနစ္တက်ႏွင့္ ထိထိေရာက္ေရာက္ ျဖစ္ေအာင္ မည္ကဲ့သို႔ စီမံခန္႔ခဲြရမည့္အေၾကာင္း လက္ေတြ႔က်က် အႀကံေပးထားသည့္ စာတမ္းတစ္ေစာင္ ျဖစ္၏။ ထုိစာတမ္း ျပဳစုရာတြင္ ADB သည္ ၎တို႔၏စီမံကိန္းမ်ား၊ အေတြ႔အႀကံဳမ်ားႏွင့္ သုေတသနမ်ားမွ ရသည့္အခ်က္အလက္မ်ားကို အေျခခံ ထားေသာေၾကာင့္ ဤစာတမ္းက ႏိုင္ငံမ်ားမွ စည္ပင္သာယာေရးအဖဲြ႔မ်ား၊ အစိုးရမ်ား၊ အမိႈက္မ်ားကို စနစ္တက် သန္႔ရွင္းလိုသူမ်ား အတြက္ မ်ားစြာ အေထာက္အကူျပဳ၏။ ADB အေနႏွင့္ ဤစာတမ္းပါ အႀကံျပဳခ်က္မ်ားကို အာရွႏိုင္ငံ၊ ၿမိဳ႔ႀကီးမ်ားသည္ လုိက္နာ က်င့္သံုးၾကျခင္းျဖင့္ အမႈိက္မ်ားကို စနစ္တက် စြန္႔ပစ္ႏိုင္လိမ့္မည္ဟုလည္း ေမွ်ာ္လင့္ထား၏။ ဤစာအုပ္ငယ္ကို ၂၀၁၇ ခုႏွစ္က ထုတ္ခဲ့သည္ျဖစ္ရာ ေခတ္မီနည္းစနစ္မ်ားလည္းပါ၏။

            ဤေဆာင္းပါးမွာ ထိုစာအုပ္ကို တစ္အုပ္လံုး အတိအက်ဘာသာျပန္ထားတာမဟုတ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ၌ လုိက္နာက်င့္သံုးႏုိင္ ေသာ၊ လူအမ်ား နားလည္လြယ္မည့္ အပိုင္းမ်ားကိုသာ ထုတ္ႏုတ္၍ အျခားမွရေသာ အခ်က္အလက္မ်ား ေပါင္းထည့္ၿပီး ေရးသား ထား၏။ မူရင္းစာအုပ္ကို အင္တာနက္မွ အလြယ္တူ download လုပ္ယူႏုိင္သလို ဤေဆာင္းပါးေရးသူထံသို႔လည္း စာေရး ေတာင္းခံႏိုင္ပါ၏။

            ျမန္မာႏိုင္ငံအေနႏွင့္ ဤစာအုပ္ပါအခ်က္မ်ားကို လုိက္နာက်င့္သံုးျခင္းျဖင့္ ေန႔စဥ္ေန႔တိုင္း လူတို႔စြန္႔ပစ္ေနသည့္ အမိႈက္ မ်ားကို စနစ္တက် စီမံခန္႔ခဲြႏိုင္လိမ့္မည္ဟု ယံုၾကည္ပါသည္။ ယခု လုပ္ေဆာင္ပံုအက်ဥ္းကို ပထမဦးစြာ ရွင္းျပပါမည္။

           

(၁) အမိႈက္စီမံကိန္း - အမိႈက္မ်ားကို စနစ္တက် စီမံခန္႔ခဲြႏိုင္ရန္ စီမံခ်က္ခ် လုပ္ကိုင္ရပါမည္။ ပထမဦးစြာ အမိႈက္အမ်ိဳးအစား ခဲြရမည္။ မည္သည့္ဧရိယာမွ အမိႈက္မည္မွ်စြန္႔ပစ္ေနသည္ကို သိရမည္။ မည္သည့္အမိႈက္မ်ားကို အမ်ားဆံုး စြန္႔ပစ္ေန သည္ကို သိရမည္။ အမိႈက္မ်ားကို မည္ကဲ့သို႔ ေလွ်ာ့ခ်ရန္ လူထုကိုပညာေပးရမည္ . . စသည္တို႔ျဖစ္၏။ နည္းပညာ၊ ထုတ္ကုန္၊ လူေနမႈစနစ္တို႔သည္ ေန႔စဥ္ႏွင့္အမွ် တိုးတက္ေျပာင္းလဲေနသည္ျဖစ္ရာ မိမိတို႔ စီမံခ်က္ကို အၿမဲမျပတ္ ျပန္လည္သံုးသပ္စစ္ေဆးကာ ေခတ္မီေနေအာင္ လုပ္ေဆာင္ေနရမည္။

(၂) အမိႈက္အမ်ိဳးအစား - အမိႈက္အမ်ိဳးအစား (၄) မ်ိဳးရိွ၏။ သို႔ရာတြင္ ဤအမိႈက္ (၄) မ်ိဳးစလံုးကို စည္ပင္သာယာမွ လက္ခံခ်င္ မွ လက္ခံႏိုင္ပါလိမ့္မည္။ သာမန္အမိႈက္မ်ားႏွင့္ ေရာပစ္၍ မရသည့္အမိႈက္မ်ားကို သီးသန္႔ခဲြကာ သီးသန္႔နည္းပညာမ်ား ျဖင့္ ရွင္းပစ္ရမည္။ ထိုအမိႈက္မ်ားတြင္ ေဆးရံုထြက္အမိႈက္၊ အက္စ္ဘက္စ္တိုးစ္ (ေက်ာက္ဂြမ္း) စသည္တို႔ပါ၏။

(၃) အမိႈက္ပံုးခ်ထားျခင္းႏွင့္ အမိႈက္ပံုးမ်ားကို လုိက္လံသိမ္းဆည္းျခင္း - အမိႈက္ပုံးထားရာတြင္ ေနရာကိုလုိက္၍ အမိႈက္ပံုး အမ်ိဳးအစား ကဲြသြားႏုိင္၏။ ဥပမာ - လူေနအိမ္ေျခမ်ားအၾကားထားသည့္ အမိႈက္ပံုး၊ အထည္ခ်ဳပ္စက္ရံုတြင္ ထားရမည့္ အမိႈက္ပံုး၊ ဓာတုေဗဒစက္ရံုမ်ားတြင္ ထားရမည့္ အမိႈက္ပံုး။ ထုိ႔ျပင္ ထုိအမိႈက္ပံုးမ်ားကို မည္က့ဲသုိ႔ လုိက္လံသိမ္းဆည္း မည္၊ သိမ္းဆည္းမည့္ အမိႈက္သိမ္းယာဥ္အမ်ိဳးအစား စသည္တို႔ကို အကုန္အက် အနည္းဆံုး၊ အထိေရာက္ဆံုး၊ လူမ်ား အတြက္လည္း အဆင္အေျပဆံုးျဖစ္ေအာင္ စီမံထားရန္လုိ၏။

(၄) အမိႈက္မ်ားကို ဖ်က္ဆီးျခင္းႏွင့္ ျပန္လည္အသံုးခ်ျခင္း - အမိႈက္မ်ားကို ဖ်က္ဆီးရာတြင္ သင့္ေတာ္ေသာနည္းျဖင့္ ဖ်က္ဆီး ရန္ လို၏။ ျပန္လည္အသုံးခ်ႏိုင္သည့္ အမိႈက္မ်ားကို မည္ကဲ့သို႔ျပန္လည္အသံုးခ်မည္ ဟူသည့္အခ်က္ကိုပါ တစ္ပါတည္း ထည့္သြင္းစဥ္းစားရမည္။ ဤေနရာတြင္ အမိႈက္မွသည္ စြမ္းအင္ဆီသို႔ (Waste-to-energy) နည္းစနစ္သည္ ေကာင္းမြန္ သည့္ နည္းတစ္ခုျဖစ္၍ အစိုးရမ်ားအေနႏွင့္ ထည့္သြင္းစဥ္းစားရန္ အေလးအနက္တိုက္တြန္းပါသည္။ အမိႈက္မ်ားကို ဖ်က္ဆီးရာတြင္လည္း ပတ္ဝန္းက်င္ကို မထိခိုက္ေစရန္၊ ျပည္သူလူထု၏ က်န္းမာေရးကို မထိခိုက္ေစရန္ စီမံခ်က္မ်ား မစမီကတည္းက ထည့္သြင္း စဥ္းစားထားရမည္။

(၅) ေျမဖို႔ျခင္း - မည္မွ်ပင္ အမိႈက္မ်ားကို ေလွ်ာ့ခ်သည္ဆိုေစ၊ ျပန္လည္အသံုးခ်သည္ဆိုေစ၊ စြန္႔ပစ္ရမည့္အမိႈက္မ်ားကေတာ့ ရိွေနၿမဲျဖစ္၏။ ထိုအခါ ထိုအမိႈက္မ်ားကို ေျမဖို႔ရာ၌ သံုးႏိုင္သည္။ ဤစာအုပ္တြင္ အမိႈက္မ်ားကို ေျမဖို႔ရာ၌ မည္ကဲ့သို႔ စနစ္တက် အသံုးခ်ႏိုင္သည္ ဆိုသည့္အေၾကာင္း ရွင္းျပထား၏။ ေျမဖို႔သည္ဆိုရာတြင္ စြန္႔ပစ္အမိႈက္မ်ားကို သည္အတိုင္း ဖို႔တာ မဟုတ္ဘဲ အမိႈက္မ်ားကို အႏၱရာယ္တစံုတရာ မရိွေအာင္ ျပဳျပင္ၿပီးမွ ေျမဖို႔တာ ျဖစ္၏။ အမိႈက္မ်ားကို ေျမဖို႔ရန္ သင့္ေတာ္ေအာင္ မည္ကဲ့သို႔ ျပဳျပင္ရမည္ဆိုသည့္အေၾကာင္းကိုလည္း ရွင္းျပထား၏။

(၆) အမိႈက္သိမ္းရန္ ကန္ထရိုက္ေပးျခင္း - အမိႈက္မ်ားကို လိုက္လံသိမ္းျခင္းမွာ အစိုးရ၏ အလုပ္မဟုတ္။ အမိႈက္သိမ္းရန္ ပုဂၢလိကကုမၸဏီမ်ားကို ကန္ထရိုက္ေပးကာ လုပ္ရပါမည္။ အစိုးရ၏အလုပ္မွာ အမိႈက္မ်ားကို သိမ္းဆည္းရန္၊ စြန္႔ပစ္ရန္၊ ျပန္လည္အသံုးခ်ရန္ စီမံခ်က္မ်ားေရးဆဲြျခင္း၊ စံႏႈန္းမ်ားခ်မွတ္ေပးျခင္း၊ မိမိတို႔ ခ်မွတ္ထားသည့္ စည္းကမ္းခ်က္မ်ား အတိုင္း လိုက္နာလုပ္ေဆာင္ျခင္း ရိွမရိွ ကန္ထရိုက္တာမ်ားကုိ ေစာင့္ၾကည့္ျခင္း၊ မလုိက္နာသည့္ ကန္ထရိုက္တာမ်ားကို အျပစ္ေပး အေရးယူျခင္း၊ အမ်ားျပည္သူကုိ ပညာေပးျခင္း စသည္တို႔ လုပ္ေဆာင္ရန္သာ ျဖစ္၏။ ဤစာအုပ္တြင္ ကန္ထရိုက္ေပးျခင္းႏွင့္ ပတ္သက္၍လည္း ရွင္းလင္းတင္ျပထား၏။

၃။ အမိႈက္ကို အနည္းဆံုးသို႔ ေလွ်ာ့ခ်ျခင္း

            ထိန္းခ်ဳပ္ရန္ အေကာင္းဆံုးနည္းလမ္းမွာ အရင္းအျမစ္ကို ေလွ်ာ့ခ်ျခင္းျဖစ္၏။ အမိႈက္ကိစၥတြင္လည္း ဤအတိုင္းပင္ ျဖစ္၏။ ထြက္လာေသာအမိႈက္ကုိ စီမံခန္႔ခဲြရမွာက ဒုတိယျဖစ္ၿပီး ပထမဦးဆံုးလုပ္ရမွာက အမိႈက္မ်ားကို နည္းႏုိင္သမွ်နည္းေအာင္ ေလွ်ာ့ခ်ႏုိင္ေရးပင္ ျဖစ္၏။ ထြက္လာသည့္အမိႈက္နည္းသြားလွ်င္ ရွင္းရလည္း သက္သာသြားမည္။ အမိႈက္ေလွ်ာ့ခ်ျခင္းျဖင့္ ရရိွမည့္ အျခားအက်ိဳးအျမတ္မ်ားမွာ ပတ္ဝန္းက်င္ပိုမိုသန္႔ရွင္းလာမည္။ အမိႈက္သိမ္းရသက္သာသြားသျဖင့္ အမိႈက္သိမ္းစရိတ္ ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္ မည္။ အမိႈက္သိမ္းရာတြင္ သံုးရမည့္ ပိုက္ဆံမ်ားကို အျခား အက်ိဳးရိွသည့္ေနရာမ်ားတြင္ သံုးႏုိင္မည္။

            သို႔ဆိုလွ်င္ အမိႈက္ထြက္ရိွမႈ နည္းေအာင္ မည္သုိ႔လုပ္ၾကမည္နည္း။

အမိႈက္ေလွ်ာ့ခ်ေရးတြင္ အေရးႀကီးဆံုးတစ္ခုမွာ ထုပ္ပုိးပစၥည္းမ်ား ေလွ်ာ့ခ်ေရးျဖစ္၏။ ထုပ္ပိုးပစၥည္းမ်ား (စကၠဴမ်ား၊ ကတၳဴစကၠဴမ်ား၊ ပလတ္စတစ္မ်ား၊ စကၠဴပံုးမ်ား၊ သတၱဳပုံးမ်ား) ကို လိုသေလာက္သာ သံုးၿပီး မလိုအပ္သည့္အရာအားလံုး ေလွ်ာ့ခ်ရန္ ျဖစ္၏။

            ဤအပိုင္းတြင္ လူထုပညာေပးေရးလုပ္ငန္းသည္ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ လိုအပ္၏။ ယခုေခတ္စားလာသည့္ တစ္ခါသံုး ပစၥည္းမ်ားကို ေရွးေခတ္ကသံုးခဲ့သည့္ ထပ္ခါတလဲလဲ ျပန္သံုးလို႔ရသည့္ ပစၥည္းမ်ားႏွင့္ ျပန္လည္ အစားထိုးသံုးၾကရမည္။ ပညာေပးရာတြင္ လူထုကုိသာမက ကုန္ထုတ္လုပ္သူမ်ား၊ ျဖန္႔ျဖဴးသူမ်ားကိုပါ ပညာေပးရမည္။ အမိႈက္ေလွ်ာ့ခ်ရန္ ဆဲြေဆာင္သည့္ အေနႏွင့္ အမွတ္ေပးစနစ္ကို သံုးႏုိင္သည္။ ထုတ္ကုန္တစ္ခုကို အႀကိမ္ႀကိမ္ျပန္သံုးႏုိင္သည္ဆုိပါက အမွတ္ေပးစည္းမ်ဥ္းအလိုက္ အမွတ္ေပးၿပီး ထိုထုတ္ကုန္အတြက္ အစုိးရက ထိုထုတ္ကုန္ထုတ္သည့္ ကုမၸဏီကို ေထာက္ပံ့ေၾကးမ်ားေပးသည့္ အစီအစဥ္မ်ိဳး ျဖစ္၏။

            အမႈိက္ေလွ်ာ့ခ်သည့္နည္းမ်ား၌ ေအာက္ပါတို႔ ပါဝင္ႏိုင္၏။ (သုိ႔ေသာ္ ဤအခ်က္မ်ားသည္ အျပည့္အစံုမဟုတ္ေသး။ သည့္ထက္ပိုသည့္နည္းလမ္းမ်ားလည္း အမ်ားအျပားရိွႏိုင္ေသး၏။)

Ø  တစ္ရႈးအစား လက္ကိုင္ပုဝါသံုးျခင္း

Ø  တစ္ခါသံုး ပန္းကန္ခြက္ေယာက္မ်ားအစား၊ ေၾကြရည္သုတ္ပန္းကန္မ်ား၊ ဟင္းခြက္မ်ား၊ ဇြန္းမ်ားသာသံုးျခင္း

Ø  အခ်ိဳ႔တစ္ခါသံုးပစၥည္းမ်ားမွာ ထပ္ျပန္တလဲလဲ သံုးလုိ႔ရသည္။ ထုိကဲ့သို႔ေသာ ပစၥည္းမ်ားကို လႊင့္မပစ္ဘဲ ေကာင္းစြာ ေဆးေၾကာ၊ ကိုင္တြယ္ အသံုးျပဳျခင္း

Ø  ေစ်းသြားသည့္အခါ မိမိပိုင္အိတ္၊ ပံုး၊ ပုလင္း၊ ခြက္မ်ားကို ယူသြားျခင္း

Ø  ပလတ္စတစ္အိတ္၊ ပုလင္း၊ ပံုးမ်ားအစား ဖန္ပုလင္း၊ သံပံုး၊ စဥ့္အိုးမ်ား သံုးျခင္း

Ø  မိမိ၌ အသံုးမလိုသည့္ ပစၥည္းမ်ားကို မဝယ္ျခင္း၊ အသံုးလုိ၍ ဝယ္သည့္တုိင္ လိုအပ္သေလာက္သာ ခ်င့္ခ်င့္ခ်ိန္ခ်ိန္ ဝယ္ယူသံုးစဲြျခင္း

Ø  အစားအေသာက္မ်ားကိုလည္း လိုသေလာက္သာ ခ်င့္ခ်ိန္ဝယ္ယူျခင္း၊ ခ်က္ျပဳတ္ျခင္း

Ø  စားေသာက္ရာတြင္ ကုန္ႏိုင္သေလာက္သာ ထည့္စားျခင္း၊ အစားအေသာက္ကို မေလလြင့္ေအာင္ တတ္ႏုိင္သမွ် ထိန္းသိမ္းျခင္း

Ø  ပစၥည္းမ်ားကို ပ်က္လွ်င္ ခ်က္ခ်င္းလႊင့္မပစ္ဘဲ သံုးလုိ႔ရေသးသမွ် ျပန္လည္ျပင္ဆင္ အသံုးျပဳျခင္း

Ø  ပလတ္စတစ္ပစၥည္းမ်ားထုတ္လွ်င္ ျပန္လည္အသံုးျပဳ၍ရသည့္ ပစၥည္းမ်ားျဖင့္သာ ထုတ္ျခင္း

Ø  စာရြက္မ်ားကို တစ္ဘက္တည္းအစား၊ ႏွစ္ဘက္သံုးျခင္း

Ø  မလိုအပ္ဘဲ မိတၱဴမကူးရန္၊ မလိုအပ္သည့္ေနရာမ်ားတြင္ စကၠဴမ်ားကို မျဖဳန္းတီးျခင္း

            ဤေခတ္တြင္ အီလက္ထေရာနစ္ လူသံုးပစၥည္းမ်ားလည္း အမ်ားအျပားေပၚေပါက္လာသည္ျဖစ္ရာ ပ်က္စီးသြားေသာ ေၾကာင့္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေမာ္ဒယ္ေအာက္သြား၍ မသံုးခ်င္ေတာ့ေသာေၾကာင့္ေသာ္ လည္းေကာင္း၊ ပစ္လုိက္ရသည့္ အီလက္ ထေရာနစ္အမိႈက္မ်ားလည္း တစ္ေန႔တျခားမ်ားျပားလာခဲ့၏။ အီလက္ထေရာနစ္အမိႈက္မ်ားကို သာမန္အမိႈက္မ်ားကဲ့သုိ႔ ဖ်က္ဆီး မရ။ မီးရိႈ႔ဖ်က္ဆီးသည့္တုိင္ ထြက္လာသည့္ မီးခိုးေငြ႔မ်ားမွာ ဓာတုအဆိပ္ေငြ႔မ်ား ပါေနႏိုင္ေလရာ လူမ်ား၏ က်န္းမာေရးကို မ်ားစြာ ထိခိုက္ေစႏုိင္၏။

            အမိႈက္မ်ားေလွ်ာ့ခ်ေရး အျခားနည္းလမ္းတစ္ခုမွာ ဥပေဒထုတ္၍ တားျမစ္ျခင္းျဖစ္၏။ ဥပမာ - ကုန္ထုတ္လုပ္သည့္ ကုမၸဏီမ်ားကို မိမိထုတ္ကုန္အား ဘယ္ႏွစ္ႏွစ္ခံသည္ဟု အာမခံခိုင္းျခင္းျဖစ္၏။ သို႔အတြက္ တစ္လေလာက္သံုးၿပီး သံုးမရ၍ ပစ္လိုက္ရေသာ အႏၱရာယ္မွ ေလွ်ာ့ခ်ႏုိင္၏။ ေနာက္တစ္ခုမွာ ဓာတုေဆးဝါးအမိႈက္မ်ားကို ထုတ္လုပ္သူ/ျဖန္႔ျဖဴးသူထံ ျပန္ပို႔ေပးရန္ ျဖစ္၏။ ဤနည္းျဖင့္ ဓာတုအမိႈက္မ်ား ေနရာတကာျပန္႔သည့္ အႏၱရာယ္မွ ကာကြယ္ႏိုင္၏။ 

           

၄။ ပလတ္စတစ္အိတ္မ်ား

            ေမာ္ဒန္ေခတ္တြင္ ပလတ္စတစ္သည္ လူတို႔အတြက္ မရိွမျဖစ္လုိအပ္လာသည့္ ပစၥည္းျဖစ္လာ၏။ ေန႔စဥ္ လူ႔ အသံုး အေဆာင္မ်ား၊ အလွျပင္ပစၥည္းမ်ား၊ အခမ္းအနားျပင္ ပစၥည္းမ်ား၊ အိမ္ေထာင္ပရိေဘာဂမ်ား၊ ေဆာက္လုပ္ေရးသံုး ပစၥည္းမ်ား စသျဖင့္ အမ်ိဳးစံုလွ၏။ ထုိအထဲမွ အမ်ားဆံုးထုတ္ကုန္ကုိျပပါဆုိလွ်င္ ပလတ္စတစ္အိတ္မ်ားကို ျပရမည္ ျဖစ္၏။ ေရသန္႔ဘူးမ်ား၊ အခ်ိဳရည္ဘူးမ်ား၊ စားေသာက္ကုန္ထုပ္ပိုးပစၥည္းမ်ား၊ ေန႔စဥ္သံုး ထုပ္ပုိးပစၥည္းမ်ား စသည္တို႔မွာ ပလတ္စတစ္ဘူး/အိတ္မ်ား ခ်ည္းျဖစ္၏ 

မည္မွ်မ်ားသနည္းဟူမူ အမိႈက္အားလံုး၏ ၂၀% မွာ ပလတ္စတစ္အမိႈက္မ်ားျဖစ္သည္ဆုိ၏။ ထိုအထဲမွ အခ်ိဳ႔ ပလတ္ စတစ္ပစၥည္းမ်ားမွာ အရည္ႀကိဳ၍ ျပန္သံုးလို႔ရသည့္တုိင္ အခ်ိဳ႔မွာ ျပန္သံုးလို႔မရ။ အဆိုးဆံုးကား ထုိပလတ္စတစ္ပစၥည္းမ်ားမွာ သဘာဝအေလ်ာက္ ေဆြးေျမ့ပ်က္စီးရန္ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ အခ်ိန္ယူရျခင္းပင္ ျဖစ္၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ပလတ္စတစ္ကို အလြယ္တကူ ဖ်က္ဆီးပစ္ႏိုင္ေသာ၊ အလြယ္တကူေဆြးေျမ့ႏိုင္ေသာ biodegradable plastic ျဖင့္ အစားထိုးရမည္။ သို႔တိုင္ biodegradable plastic မ်ားမွာ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္အတြက္ မေကာင္းဟု ျငင္းဆိုခ်က္မ်ားရိွ၏။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ထုိပလတ္စတစ္မ်ားမွာ အျခားပစၥည္းမ်ားကဲ့သို႔ မဟုတ္။ ပ်က္စီးႏိုင္သည့္အေျခအေနမ်ားျဖင့္ ျပည့္စံုမွသာ ပ်က္စီးႏိုင္သည္ဆုိ၏။ အေကာင္းဆံုးကား ပလတ္စတစ္အသံုးကို ေလွ်ာ့ခ်ေရးပင္ ျဖစ္၏။ 

            အျခားတစ္နည္းမွာ ပလတ္စတစ္အား အျခား အႏၱရာယ္ပိုနည္းသည့္ ပစၥည္းမ်ားျဖင့္ အစားထိုးထုတ္လုပ္ျခင္းျဖစ္၏။ ဥပမာ - အေအးေသာက္သည့္ ပိုက္မ်ားထုတ္ရာတြင္ ပလတ္စတစ္အစား ဆီစိမ္စကၠဴ (waxed paper) ျဖင့္ထုတ္ျခင္း၊ အစား အေသာက္မ်ား ထုပ္ပိုးသည့္ ဘူး၊ ခြက္မ်ားကိုလည္း ပလတ္စတစ္အစား ဆီစိမ္စကၠဴျဖင့္ ထုတ္လုပ္ျခင္း ရိုးရိုးပလတ္စတစ္အစား biodegradable plastic မ်ားသံုးျခင္း စသည္တို႔ျဖစ္၏။

၅။ အမိႈက္မ်ားကို ခဲြျခားစုေဆာင္းနည္း

            အမိႈက္မ်ားကို စနစ္တက် ခဲြျခားစုေဆာင္းႏိုင္ရန္မွာ ပထမဦးစြာ အမိႈက္စုမည့္သူမ်ားကို ပညာေပးရန္ျဖစ္၏။ ဤအထဲတြင္ အမိႈက္မ်ားကို အဘယ္ေၾကာင့္ ခဲြျခားသယ္ရသည္။ အမိႈက္မ်ားကို ခဲြျခားသယ္ျခင္း၏ အက်ိဳးေက်းဇူး၊ အမိႈက္အမ်ိဳးအစား၊ မည္ကဲ့သို႔ေသာ အမိႈက္မ်ားကို မည္ကဲ့သို႔ေသာ ပံုးမ်ား၊ အိတ္မ်ား၊ ကားမ်ားျဖင့္ သယ္ရမည္ စသည္တို႔ကို ေသေသခ်ာခ်ာ နားလည္ေအာင္ သင္ေပးရမည္။ ျဖစ္ႏုိင္လွ်င္ အမိႈက္သယ္သည့္ကားကိုပါ မည္သည့္အမိႈက္ဆိုလွ်င္ မည္သည့္ကားက သယ္မည္ ဆိုသည္ကိုပါ သတ္မွတ္ေပးထားမည္။ အမိႈက္သိမ္းကားမ်ားကို သီးသန္႔နံပါတ္မ်ား ေပးထားႏုိင္၏။ ဥပမာ - 'အ' နံပါတ္ျဖင့္စလွ်င္ အိမ္သံုးအမိႈက္မ်ားကို သယ္သည့္ကား၊ 'ဆ' နံပါတ္ဆိုလွ်င္ ေဆးရံု၊ 'စ' ဆိုလွ်င္ စက္ရံု၊ 'ဓ' ဆိုလွ်င္ ဓာတုေဗဒ စသည္ျဖစ္၏။

            ဤနည္းတြင္ အမိႈက္သိမ္းကားမ်ားကို မ်ိဳးတူအမိႈက္ထြက္ရာ ေနရာမ်ားသုိ႔သာ သြားခိုင္းရန္ျဖစ္၏။ ဥပမာ - အိမ္မွထြက္ ေသာ အမိႈက္မ်ားကို လုိက္လံစုေဆာင္းသယ္ယူသည့္ကားသည္ လူေနရပ္ကြက္မွ အမိႈက္မ်ားကိုသာ စုရမည္။ စက္ရံုရပ္ကြက္မ်ား သို႔ မသြားရ။ ေဆးရံုထြက္အမိႈက္မ်ားကို စုေဆာင္းသည့္ကားသည္ ေဆးရံု၊ ေဆးခန္းမွ အမိႈက္မ်ားကိုသာ စုရမည္။ အကယ္၍ ထို မ်ိဳးတူစုအမိႈက္မ်ားသည္ ကားတစ္စီးစာမရိွ ဆိုလွ်င္ လူအားျဖင့္ စုႏိုင္သည္။ ကားတစ္စီးေပၚတြင္ မတူေသာ အမိႈက္မ်ားကို သယ္လာႏိုင္သည္။ သို႔ေသာ္ အမိႈက္မ်ားကို မေရာရ။ အကန္႔မ်ားခဲြကာ သီးသန္႔ထားရမည္။ အမိႈက္မ်ားကို စုရာတြင္လည္း သတ္မွတ္ခ်ိန္အတိုင္း အခ်ိန္မွန္မွန္ စုရန္လို၏။

            ဤကဲ့သို႔ အမိႈက္မ်ားကို မ်ိဳးတူရာအလိုက္စုႏိုင္ရန္ ၿမိဳ႔ျပစနစ္ေျမပံုေပၚတြင္ မည္သည့္ေနရာမ်ားက မည္ကဲ့သို႔ေသာ အမိႈက္ မ်ားထြက္သည္ကို အေရာင္မ်ားျဖင့္ သတ္မွတ္ထားရမည္။ ဥပမာ - လူေနရပ္ကြက္၊ သားစိမ္း၊ ငါးစိမ္းေဈး၊ စက္မႈဇံု၊ ေဆးရံု၊ ဓာတုေဗဒစက္ရံု စသည္။

            အမိႈက္မ်ားကို ခဲြျခားရန္ ထိေရာက္ေသာ ေနာက္တစ္နည္းမွာ လူထုပညာေပးေရးနည္း ျဖစ္၏။ ဤနည္းတြင္ လူထုကို အမိႈက္အမ်ိဳးအစား၊ ျပန္သံုးလို႔ရသည့္အမိႈက္၊ ျပန္သံုး၍ မရႏိုင္ေသာေၾကာင့္ မီးရိႈ႔ပစ္ရမည့္ အမိႈက္၊ အႏၱရာယ္ရိွေသာအမိႈက္ စသည္တို႔သိေအာင္ ေဟာေျပာျပသ၍ အမိႈက္ပုံးမ်ားကိုလည္း ျပန္သံုးႏိုင္ေသာအမိႈက္၊ အမိႈက္စုိ၊ မီးရိႈ႔ႏုိင္ေသာအမိႈက္၊ အႏၱရာယ္ ရိွေသာအမိႈက္ စသျဖင့္ ခဲြျခားထားေပးရမည္။ လူထုအေနႏွင့္ အမိႈက္မ်ားကို ခဲြျခားတတ္သည္။ မည္ကဲ့သို႔ပစ္ရမွန္း သိသည္ ဆိုသည့္တိုင္ ပစ္စရာေနရာပံ့ပိုးေပးမထားပါက အမိႈက္အားလံုးကို ေရာၿပီးပစ္ရမည္သာ ျဖစ္ေလသည္။

၆။ လူထုကုိပညာေပးျခင္း၊ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားျဖန္႔ေဝျခင္း၊ လူထုဆက္သြယ္ေရးလုပ္ငန္းမ်ားအတြက္ စီမံျခင္း

၆၊ ၁။ ပညာေပးျခင္းႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ သတိထားစရာမ်ား

            လူထုပညာေပးေရးအပိုင္းသည္ အေရးလည္းႀကီးသလို အလြန္လည္း က်ယ္ျပန္႔၏။ ဤအေရးသည္ ေနရာေဒသ တစ္ခု တည္းအတြက္သာမဟုတ္။ တစ္ႏိုင္ငံလံုးရိွ လူထုအတြက္ ျဖစ္၏။ လူထုဟူသည္ အတန္းအစား အမ်ိဳးမ်ိဳးရိွ၏။ ပညာတတ္သူလည္း ပါသလို၊ ပညာမတတ္သူလည္း ပါမည္။ ေျပာ၍ သေဘာေပါက္လြယ္သူ ရိွသလို၊ သေဘာေပါက္ရန္ ခဲယဥ္းသူမ်ားလည္း ပါမည္။ ေျပာရဆုိရ လြယ္သူမ်ားပါမည္ျဖစ္သလို အလြန္ေခါင္းမာသူမ်ားလည္း ပါႏိုင္သည္။ မိမိေျပာတာ လက္ခံမည့္သူမ်ား ရိွသလို၊ ကဖ်က္ယဖ်က္ လုပ္မည့္သူမ်ားလည္း ပါႏုိင္ေၾကာင္း သတိထားရမည္။

            သြားလာေရးလြယ္ကူသည့္ ေနရာမ်ားရိွသလို သြားေရးလာေရး အလြန္ခက္သည့္ ေနရာမ်ားလည္း ပါမည္။ လွ်ပ္စစ္မီး ရႏိုင္သည့္ေနရာရိွသလို မီးမရသည့္ေနရာလည္း ရိွမည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ပညာေပးခရီးမစတင္မီ ေတြ႔ႀကံဳရႏိုင္ေသာ အခက္အခဲ အမ်ိဳးမ်ိဳးကို တင္ႀကိဳစဥ္းစားကာ ျပင္ဆင္ထားရန္လို၏။

            ပညာေပးမည့္သူမ်ားသည္ ကြ်မ္းက်င္သူမ်ားျဖစ္ရန္လုိ၏။ မိမိေဟာေျပာမည့္ အေၾကာင္းအရာကို ေကာင္းစြာသိေနရမည္။ ေျပာသည့္အခါ နားေထာင္သည့္ပရိသတ္ နားလည္ေအာင္ ရွင္းရွင္းလင္းလင္း ျပတ္ျပတ္သားသားႏွင့္ ႏိုင္ႏိုင္နင္းနင္း ေျပာႏုိင္ရ မည္။ ပရိသတ္ ေမးလာသမွ်ကို စိတ္ရွည္ရွည္ႏွင့္ မွန္မွန္ကန္ကန္ ရွင္းျပႏိုင္ရမည္။ မိမိမသိလွ်င္ မသိေသးပါ၊ ေလ့လာ၍ ျပန္လည္ ေျဖၾကားေပးပါမည္ဟု ရိုးရိုးသားသား ဝန္ခံရမည္။ သိဟန္မေဆာင္ရ။

            ေျပာသည့္အခါ မလုိအပ္သည္မ်ားကို အမ်ားႀကီးသုိင္းဝိုင္း မေျပာရ။ ေပးလုိသည့္ အခ်က္ကို ကြင္းကနဲ၊ ကြက္ကနဲ၊ ဒက္ကနဲျမင္ေအာင္၊ မွတ္မိေအာင္ ဂရုစိုက္ေျပာရမည္။ နားေထာင္သည့္ ပရိသတ္ကို မည္သည့္အတန္းအစား ပရိသတ္နည္းဟု ခန္႔မွန္းကာ သူတို႔နားလည္မည့္စကားလံုးကို သံုးႏႈန္းေျပာဆိုရမည္။

            မိမိတတ္ေၾကာင္း ပညာျပသည့္ ပံုစံမ်ိဳး ေပါက္မေနေစရ။ နားေထာင္သည့္ ပရိသတ္ကို ဘာမွမသိပါဘူးကြာ ဟု အထင္ မေသးရ။ ေလးေလးစားစား ဆက္ဆံရမည္။ ဟာသမ်ားထည့္ေျပာျခင္းသည္ ပရိသတ္ကို ဆဲြေဆာင္ႏိုင္၏။ သို႔ေသာ္ မဆိုင္ေသာ ဟာသမ်ား၊ ညစ္ပတ္ေသာ ဟာသမ်ားကို အထူးသတိထား ေရွာင္ၾကဥ္ရမည္။

            အထူးအားျဖင့္ အမိႈက္ႏွင့္မပတ္သက္သည့္ ႏိုင္ငံေရး၊ လူမ်ိဳးေရး၊ ဘာသာေရးအေၾကာင္းမ်ား လံုးဝထည့္မေျပာရ။ ေဟာ ေျပာသည့္အဖဲြ႔ကို ဦးေဆာင္သူအေနႏွင့္ ေဟာေျပာပဲြတေလွ်ာက္လံုး ေစာင့္ၾကည့္ အကဲခတ္ေနရန္ လုိ၏။ ေဟာေျပာပဲြႏွင့္ မဆိုင္သည့္အရာမ်ား ပါလာပါက၊ ေဟာေျပာေနသည့္ အေၾကာင္းအရာမွ ေသြဖည္သြားပါက လူမ်ိဳးေရး၊ ဘာသာေရး အစြန္းေရာက္ သည့္ စကားလံုးမ်ားပါလာပါက ခ်က္ခ်င္းရပ္တန္႔ေစရမည္။ ေျပာသူကိုလည္း ေနာင္ ဤကဲ့သုိ႔မျဖစ္ေစရန္ သတိေပးရမည္။

            ပညာေပးမည့္ ေဒသသည္ ၿမိဳ႔ျပႏွင့္ေဝးသည့္ေဒသ ျဖစ္ပါက အဖဲြ႔သားမ်ား၏ က်န္းမာေရး၊ ေနေရးထိုင္ေရး၊ စားေရး ေသာက္ေရး၊ သြားလာေရး၊ အႏၱရာယ္ကင္းေရး၊ လံုၿခံဳေရး စသည္တို႔ကို စနစ္တက် ႀကိဳတင္စီမံထားရမည္။ ျဖစ္သလို စခန္း မသြားရ။ ဤလုပ္ငန္းမွာ ေရရွည္လုပ္ငန္းျဖစ္သျဖင့္ ပါဝင္လုပ္ေဆာင္မည့္သူမ်ား အဆင္ေျပေနေစရန္၊ စိတ္ေပ်ာ္ရႊင္ေနေစရန္ အလြန္ အေရးႀကီး၏။ လုပ္ကိုင္ေနရသူမ်ား စိတ္မပါေတာ့လွ်င္၊ စိတ္ပ်က္ေနလွ်င္၊ မိမိလုပ္ငန္းကို စိတ္မဝင္စားေတာ့လွ်င္ မိမိ ရည္မွန္းခ်က္ မေအာင္ျမင္ႏိုင္။

၆၊ ၂။ ပညာေပးမည့္ အေၾကာင္းအရာ

            ပညာေပးရမည့္ အေၾကာင္းအရာမ်ားတြင္ ေအာက္ပါတုိ႔ ပါဝင္မည္။

၁။ အမိႈက္မ်ားရႈပ္ပြေနသည့္၊ ညစ္ပတ္နံေစာ္ေနသည့္ လူမႈပတ္ဝန္းက်င္ေၾကာင့္ ႀကံဳေတြ႔ရမည့္ ေရာဂါဘယမ်ား၊ စိတ္ မၾကည္မလင္ ျဖစ္ရမႈမ်ား၊ လူမ်ားအေပၚ က်ေရာက္ႏိုင္ေသာ အႏၱရာယ္မ်ား (impact of the poor waste management)

၂။ အမိႈက္မ်ားကို အနည္းဆံုးျဖစ္ေအာင္ မည္ကဲ့သို႔ ေနထုိင္မည္။ (minimize the waste)

၃။ အမိႈက္မရိွေအာင္ မည္ကဲ့သို႔ ေရွာင္ရွားမည္။ (waste avoidance)

၄။ အမိႈက္မ်ားထဲမွ သံုးႏိုင္ေသးသည့္ ပစၥည္းမ်ားကိုရွာကာ ျပန္လည္သံုးမည္။ (reuse)

၅။ အမိႈက္မ်ားကို အသံုးျပဳ၍ အျခားပစၥည္းမ်ားထုတ္လုပ္ႏိုင္ေအာင္ တီထြင္ႀကံဆမည္။ (recycle)

၆။ အမိႈက္မ်ားကို ျဖစ္ကတတ္ဆန္းပစ္ျခင္းျဖင့္ ျဖစ္လာႏိုင္သည့္ ျပႆနာမ်ား (consequences of improper dispose)

၇။ အမိႈက္ပစ္ရာတြင္ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ကို မထိခိုက္ေအာင္ မည္ကဲ့သို႔ စနစ္တက်ပစ္မည္။

၈။ အမိႈက္အမ်ိဳးအစားႏွင့္ ထိုအမိႈက္အမ်ိဳးအစားအလိုက္ မည္ကဲ့သို႔ ဖ်က္ဆီးမည္။

၉။ ကေလးမ်ားကို ငယ္စဥ္ကပင္ ကုိယ့္တာဝန္ကိုယ္ ယူႏိုင္ေအာင္၊ အမိႈက္ကို စည္းကမ္းမဲ့မပစ္ရေလေအာင္ လူႀကီးသူမမ်ားက ပညာေပး၊ ဆိုဆံုးမရမည္။

၁၀။ အကယ္၍ အမိႈက္ပစ္ျခင္းဆိုင္ရာ ဥပေဒ၊ နည္းဥပေဒမ်ားရိွပါက မည္သည့္ဥပေဒတြင္ မည္ကဲ့သို႔ ျပ႒ာန္းထားေၾကာင္း၊ ဥပေဒကို ခ်ိဳးေဖာက္ပါက မည္ကဲ့သို႔ ျပစ္ဒဏ္ခံရမည္ျဖစ္ေၾကာင္းပါ ရွင္းလင္းေျပာျပရမည္။

၆၊ ၃။ ပညာေပးပံုေပးနည္းမ်ား

            အမိႈက္အေၾကာင္း လူထုစိတ္ဝင္စားလာေအာင္ လူထုပညာေပးရာတြင္ ေအာက္ပါနည္းမ်ားကို သံုးႏိုင္သည္။ မိမိရံပံုေငြ အေျခအေနေပၚမူတည္ကာ မည္သည့္နည္းကို သံုးမည္ ေရြးခ်ယ္ႏိုင္ပါသည္။

v  သရုပ္ျပျခင္းမ်ား (အမိႈက္နမူနာမ်ား၊ အမိႈက္အမ်ိဳးအစား ခဲြပံုခဲြနည္း၊ စနစ္တက် အမိႈက္စြန္႔ပစ္ျခင္း၊ အမိႈက္အိတ္ အမ်ိဳးအစား စသည္တို႔ကုိ ျပသရွင္းလင္းႏုိင္ပါသည္။)

v  ပုိစတာမ်ား

v  ဆိုင္းဘုတ္မ်ား

v  ေရဒီယိုမွေန၍ အမိႈက္အေၾကာင္း ေဟာေျပာျခင္း၊ အသံလႊင့္ဇာတ္လမ္းမ်ား ဖန္တီးထုတ္လႊင့္ျခင္း၊ ဗီဒီယိုမ်ားရိုက္၍ တီဗီ ခ်ယ္နယ္မ်ားမွ ျပသျခင္း၊ ေက်ာင္းမ်ား၊ ရပ္ကြက္မ်ားအတြင္း ဗီဒီယုိမ်ား လိုက္လံျပသျခင္း၊

v  လမ္းေဘးတြင္ ရံုမ်ားထိုး၍ လမ္းသြားလမ္းလာမ်ားအား ရွင္းလင္းျပသ ပညာေပးျခင္း (အမိႈက္နမူနာမ်ား၊ အမိႈက္ အမ်ိဳးအစား ခဲြပံုခဲြနည္း၊ စနစ္တက် အမိႈက္စြန္႔ပစ္ျခင္း၊ အမိႈက္အိတ္အမ်ိဳးအစား စသည္တို႔ကုိ ျပသထားႏုိင္ပါသည္။)

v  အျခား ပတ္ဝန္းက်င္ထိန္းသိမ္းေရးအဖဲြ႔မ်ားႏွင့္ အခါအားေလ်ာ္စြာ ေဆြးေႏြးတိုင္ပင္ျခင္း

v  NGO အဖဲြ႔မ်ားႏွင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ျခင္း

v  လုပ္အားေပးအဖဲြ႔မ်ားႏွင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ျခင္း၊ ၎တို႔၏ အကူအညီကို ရယူျခင္း

v  ၿမိဳ႔ႀကီးမ်ားတြင္ စည္ပင္သာယာႏွင့္ ပူးေပါင္း၍ ေဟာေျပာပဲြမ်ား၊ သရုပ္ျပပဲြမ်ား ေဆာင္ရြက္ျခင္း

v  ေဖ့စ္ဘုတ္၊ တြစ္တာ၊ အင္စတာဂရမ္စသည့္ လူမႈကြန္ရက္မ်ားသံုး၍ ပညာေပးျခင္း၊ စည္းရံုးျခင္း

၆၊ ၄။ ပညာေပးလုပ္ငန္း ေဆာင္ရြက္ရမည့္ ေနရာမ်ား

v  လူေနရပ္ကြက္မ်ား

v  အစိုးရ မူ/လယ္/ထက္ ေက်ာင္းမ်ား

v  တကၠသိုလ္၊ ေကာလိပ္ သိပၸံမ်ား

v  ပုဂၢလိက ကုမၸဏီမ်ား (စက္ရံုအလုပ္ရံုမ်ားသာမက၊ စူပါမားကက္ႀကီးမ်ား၊ ေစ်းမ်ား၊ စားေသာက္ဆိုင္မ်ား စသည္တို႔ပါ ပါ၏။)

၆၊ ၅။ အမိႈက္ေလွ်ာ့ခ်ျခင္း၊ အမိႈက္ပစ္ျခင္းဆိုင္ရာ ပညာေပးရာတြင္ သံုးႏိုင္သည့္ အႀကံျပဳခ်က္မ်ား

စီမံခန္႔ခဲြျခင္း	ျပႆနာ / အေျဖ	ေဆာင္ရြက္ရမည့္အရာ	စည္ပင္က အေရးယူေဆာင္ရြက္ရန္
အမိႈက္မထြက္ေအာင္ ေရွာင္ရွားျခင္း	တစ္ခါသံုးပစၥည္းမ်ားအစား အႀကိမ္ႀကိမ္ ျပန္ သံုးလို႔ရသည့္ ပစၥည္းမ်ားကိုသံုးပါ။ တစ္ခါသံုး ဆပ္ျပာအထုပ္ကေလးမ်ားအစား ဆပ္ျပာထုပ္ ႀကီးမ်ား ဝယ္ပါ။ ေစ်းသြားလွ်င္ ကိုယ့္ျခင္း ေတာင္းႏွင့္ကိုယ္ သြားပါ။ ဆီ စသည့္ အရည္ မ်ားဝယ္ရန္ ပုလင္းမ်ားသံုးပါ။ စုတ္ၿပဲသြား ေသာ အဝတ္ကို လႊင့္မပစ္ဘဲ ျပန္ဖာသံုးပါ။	ျပည္သူမ်ားႏွင့္ ေစ်းဆိုင္မ်ားအား တစ္ခါသံုး ပစၥည္းမ်ား သံုးမည့္အစား အႀကိမ္ႀကိမ္ ျပန္သံုး လို႔ရသည့္ ထည့္သိုစရာ၊ အိုးခြက္ပန္းကန္မ်ား၊ အိတ္မ်ား၊ ပုလင္းမ်ားသံုးရန္ ပညာေပးပါ။ တုိက္တြန္းႏိႈးေဆာ္ပါ။ အဝတ္ေဟာင္းမ်ားကို မရိွဆင္းရဲသူမ်ားအား ေဝငွေပးကမ္းပါ။	ျပည္သူမ်ားအား သတင္းေပးျခင္း၊ ပညာေပး ျခင္း၊ ျပပဲြၿပိဳင္ပဲြ၊ ေဟာေျပာပဲြ၊ သရုပ္ျပပဲြမ်ား လုပ္ျခင္း။ လိုအပ္လွ်င္ ျပည္သူမ်ားႏွင့္ ေစ်းမ်ားကို လုိအပ္ေသာပစၥည္းမ်ား ေထာက္ပံ့ေပးျခင္း
ပတ္ဝန္းက်င္ကို ထိန္းသိမ္းျခင္း	အမိႈက္မ်ားကို မီးရိႈ႔ျခင္းသည္ ေလထုကို ညစ္ ညမ္းေစ၏။ က်န္းမာေရးကို ထိခုိက္ေစ၏။ အမိႈက္မ်ားကုိ ျမစ္ေခ်ာင္းအင္းအိုင္မ်ား၊ ေခ်ာင္းေျမာင္းမ်ားအတြင္း ပစ္ျခင္းသည္ ေရ ေကာင္းေရသန္႔မ်ားကို ညစ္ညမ္းေစ၏။	အမိႈက္မ်ားကို မီးရိႈ႔မည့္အစား ပံုထားျခင္းျဖင့္ သဘာဝေျမၾသဇာရႏုိင္ေၾကာင္း ပညာေပးပါ။ အမိႈက္မ်ားကို ျမစ္ေခ်ာင္းမ်ားအတြင္း ပစ္မည့္ အစား ကုန္းေပၚတြင္ ပံုထားပါက အလိုလို ေဆြးသြားမည္ျဖစ္ေၾကာင္း ေဟာေျပာျပသပါ။	ျပည္သူမ်ားအား သတင္းေပးျခင္း၊ ပညာေပး ျခင္း၊ ျပပဲြၿပိဳင္ပဲြ၊ ေဟာေျပာပဲြ၊ သရုပ္ျပပဲြမ်ား လုပ္ျခင္း
အမိႈက္ကို ခဲြျခားျခင္း	ၿမိဳ႔မ်ားတြင္ ဓာတုအမိႈက္၊ ေဆးရံုထြက္အမိႈက္၊ အိမ္မ်ားမွထြက္ေသာအမိႈက္ စသျဖင့္ ခဲြပစ္ရန္။ အမိႈက္သိမ္းကားမ်ားသည္လည္း အမိႈက္အမ်ဳိး အစားလိုက္သိမ္းဆည္းရမည္။	ျပည္သူမ်ားကို အမိႈက္အမ်ိဳးအစားခဲြျခားပစ္ရန္ ပညာေပးပါ။ ေဟာေျပာပါ။ အမိႈက္အမ်ိဳးအစား ခဲြရန္ လိုအပ္ေသာ အေထာက္အပ႔ံ ဥပမာ - အမိႈက္ပံုးမ်ား ထားေပးပါ။	ျပည္သူမ်ားအား သတင္းေပးျခင္း၊ ပညာေပး ျခင္း၊ ျပပဲြၿပိဳင္ပဲြ၊ ေဟာေျပာပဲြ၊ သရုပ္ျပပဲြမ်ား လုပ္ျခင္း။ လုိအပ္ေသာပစၥည္းမ်ား ေထာက္ပံ့ ေပးျခင္း
အမိႈက္ကို အနည္းဆံုးျဖစ္ေအာင္ လုပ္ျခင္း	ပစၥည္းဝယ္သည့္အခါ ပစၥည္းတစ္မ်ိဳးကို တစ္အိတ္ ထုပ္မည့္အစား တစ္အိတ္ထဲတြင္ အားလံုးေရာထုပ္ပါ။ ပစၥည္းကို လုိသေလာက္ သာဝယ္ပါ။ အစာကို ကုန္ႏိုင္သေလာက္သာ ထည့္ပါ။	မလုိအပ္ေသာပစၥည္းမ်ားကို ဝယ္ျခင္းျဖင့္ အသံုးမတည့္သည့္အခါ ထုိအရာမ်ားသည္ အမိႈက္မ်ားျဖစ္သြားသည္။ အစားအေသာက္ ခ်က္သည့္အခါ တန္ရံုမခ်က္သျဖင့္ သြန္ပစ္ရ၍ အစားအေသာက္ အမိႈက္မ်ားထြက္သည္။	ဓာတုေဗဒကဲ့သုိ႔ ေဆးမ်ားကို အကန္႔အသတ္ ႏွင့္သာေရာင္းရန္ ဥပေဒ၊ နည္းဥပေဒမ်ား ထုတ္၍ ကန္႔သတ္ျခင္း၊ ဆိုင္မွ ပလတ္စတစ္ အိတ္အစား ကိုယ္ပိုင္အိတ္ သယ္လာလွ်င္ မည္မွ်ေလွ်ာ့ေပးမည္ စသျဖင့္ ဆဲြေဆာင္ျခင္း
စြန္႔ပစ္ပစၥည္းမ်ားအား ျပန္သံုးျခင္း (Reuse)	ဥပမာ - ဆုိင္မွထည့္ေပးလုိက္ေသာ တစ္ခါသံုး ပလတ္စတစ္ခြက္သည္ တစ္ခါသာမဟုတ္။ အႀကိမ္ႀကိမ္ျပန္သံုးလို႔ရသျဖင့္ လႊင့္မပစ္ဘဲ ေကာင္းစြာေဆးေၾကာၿပီး ျပန္သံုးႏိုင္သည္။ အေအးဘူး၊ ေရသန္႔ဘူး၊ ေကာ္ဖီပုလင္း စသည္တို႔မွာလည္း အလာတူပင္ ျပန္သံုးလို႔ရ ေသာ ပစၥည္းမ်ားျဖစ္၏။ ေဆးေၾကာၿပီး အျခား စားေသာက္ကုန္မ်ားထည့္ရန္ သံုးႏုိင္၏။	ဤကဲ့သို႔ ျပန္သံုးျခင္းသည္ အမိႈက္ကုိ ေလွ်ာ့ခ် ရံုသာမဟုတ္ေသး။ ပတ္ဝန္းက်င္ကို ထိန္းသိမ္း ရာေရာက္သည့္ျပင္ ေငြကိုပါ ေခြ်တာရာ ေရာက္ေၾကာင္း ပညာေပးေဟာေျပာရမည္။ ထုိပစၥည္းမ်ားကို အျခားမည္သည့္ပံုစံႏွင့္ သံုး ႏိုင္ေသးေၾကာင္း သရုပ္ျပပဲြမ်ား က်င္းပေပး ရမည္။	အမိႈက္ပံုးမ်ားထားရာတြင္ ထုိကဲ့သို႔ေသာ ပုလင္း၊ ဘူး၊ ခြက္မ်ားထည့္သည့္ အမိႈက္ပံုးကို သီးသန္႔ လုပ္ေပးထားရမည္။ အျခားျပန္သံုး၍ ရသည့္ ပစၥည္းမ်ားလည္း အလားတူပင္ျဖစ္၏။
ျပန္ျပင္သံုးျခင္း (Recycle)	ဥပမာ - အေအးသံဘူးမ်ားကို အိမ္အမိုးသြပ္ ျပားမ်ားအျဖစ္ စပ္သံုးျခင္း၊ သတင္းစာမ်ားကို ကုန္ထုတ္စကၠဴအျဖစ္သံုးျခင္း၊ ပလတ္စတစ္ အိတ္မ်ားကို အမိႈက္အိတ္အျဖစ္သံုးျခင္း	လႊင့္ပစ္ရမည့္အမိႈက္မ်ားအား ျပန္ျပင္သံုးရန္ သင္တန္းမ်ားေပးပါ။ သရုပ္ျပပဲြမ်ားလုပ္ပါ။ လိုအပ္သည့္ပစၥည္းမ်ား ေထာက္ပံ့ပါ။	ျပည္သူမ်ား၊ လုပ္ငန္းရွင္ အငယ္စားမ်ားကို လိုအပ္ေသာ နည္းပညာမ်ား၊ လက္နက္ ကိရိယာ၊ စက္မ်ား ေထာက္ပံ့ပါ။ သင္တန္းမ်ား ေပးပါ။
ေခ်ဖ်က္ျခင္း (Composting)	အစားအေသာက္ အၾကြင္းအက်န္၊ သစ္ပင္ သစ္ရြက္ စသည္တို႔ကို ဘက္တီးရီးယား၊ မိႈ၊ တီ ေကာင္စသည္တို႔ျဖင့္ ေခ်ဖ်က္ျခင္းျဖစ္၏။ ထို မွ ထြက္လာသည့္ေျမေဆြးမ်ားကို ေျမၾသဇာ လုပ္၍ ရ၏။	လုပ္နည္းမွာ လြယ္သည္။ လုပ္ပံုကိုင္နည္းကို အမ်ားျပည္သူမ်ားအား လက္ေတြ႔ျပသရမည္။ ရလာမည့္ အက်ိဳးေက်းဇူးမ်ားကိုလည္း ရွင္းျပ ရမည္။	ျပည္သူမ်ား၊ စုိက္ပ်ိဳးေတာင္သူမ်ားကို လိုအပ္ ေသာ နည္းပညာမ်ား၊ လက္နက္ကိရိယာ၊ စက္မ်ား ေထာက္ပံ့ပါ။ သင္တန္းမ်ားေပးပါ။
သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္အမိႈက္	သစ္ပင္သစ္ရြက္အမိႈက္မ်ားကို မီးရိႈ႔မပစ္ပါႏွင့္။ ၎တို႔ကို နည္းပညာသံုးၿပီး သစ္ရြက္ေဆြး ေျမၾသဇာလုပ္၍ ရသည္။ ရလာသည့္ ေျမၾသ ဇာမ်ားကို စိုက္ပ်ိဳးေရးလုပ္ငန္း၌ ျပန္သံုးႏိုင္၏။	လုပ္နည္းမွာ လြယ္သည္။ လုပ္ပံုကိုင္နည္းကို အမ်ားျပည္သူမ်ားအား လက္ေတြ႔ျပသရမည္။ ရလာမည့္ အက်ိဳးေက်းဇူးမ်ားကိုလည္း ရွင္းျပ ရမည္။	ျပည္သူမ်ား၊ စုိက္ပ်ိဳးေတာင္သူမ်ားကို လိုအပ္ ေသာ နည္းပညာမ်ား၊ လက္နက္ကိရိယာ၊ စက္မ်ား ေထာက္ပံ့ပါ။ သင္တန္းမ်ားေပးပါ။
အမိႈက္မွသည္ စြမ္းအင္ဆီသုိ႔	အမိႈက္မ်ားကို မီးရိႈ႔ၿပီး ရလာသည့္ အပူကို ေရ ေႏြးေငြ႔တာဘိုင္အားလည္ေစျခင္းျဖင့္ လွ်ပ္စစ္ ထုတ္သည့္ စနစ္ျဖစ္၏။	ဤစက္ရံုအတြက္ ေငြေၾကးအရင္းအႏွီး ႀကီး သျဖင့္ အစိုးရက စီမံကိန္းခ်လုပ္ကိုင္ရမည္ ျဖစ္၏။	ျပည္ပႏုိင္ငံမ်ား၏ အကူအညီကို ရယူ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္သည္။

ဆက္ပါဦးမည္။

ေအးၿငိမ္း (ေလးမ်က္ႏွာ)